Yangiliklar

Хива тумани, “Чинобод” маҳалласи, “Фахр” кўчаси, 11-уйда яшовчи фуқаро Эшниязов Матниёз Бобожанович Хива туман адлия бўлимига мурожаат қилиб, унда бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси ходимларининг ҳатти-харакатларидан норозилигини билдирган.

Мурожаатида баён қилинган ҳолатлар туман адлия бўлими томонидан ўрганилганда қуйидагилар маълум бўлди.

Аниқланишича, фуқаро М.Эшниязовга 2019 йил 31 майдаги 514-сонли қарорга асосан қарорга биноан 27 йил 8 ой иш стажи билан 477.537.83 тийин миқдорда ёшга доир пенсия тайинланган.

Бироқ, фуқаро М.Эшниязов ушбу пенсия тайинланишидан норози бўлиб, 2019 йил 23 июл куни БТПЖ Хива туман бўлимига мурожаат қилган.

БТПЖ Хива туман бўлимининг 2019 йил 25 июлдаги
№ 01-33-226/30-02-37-529-сонли ва 2019 йил 19 декабрдаги
№ 01-33-226/30-01-37-816-сонли жавоб хатларида Қонуннинг 31-моддасига асосан фуқаро М.Эшниязовнинг охирги 10 йиллик меҳнат фаолияти
1996-2005 йиллар бўлиб, бу вақтда Хива тумани собиқ “Р.Мадаминов” ширкат хўжалиги “Фрунзе” колхозида бухгалтер бўлиб ишлаган даврига тўғри келиши ва Хива туман идоралараро шахсий таркиб ҳужжатлари архивининг 2019 йил 28 майдаги 729-сонли иш ҳақлари тўғрисидаги маълумотномада ушбу йилларда иш ҳақларидан суғурта бадаллари ушланганлик тўғрисида маълумот қайд қилинмаганлигини асос қилиб, шу даврларни ҳисобга киритмасдан нотўғри пенсия тайинланган.

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг
81-моддасида меҳнат дафтарчаси ходимнинг меҳнат стажини тасдиқловчи асосий ҳужжат эканлиги ва ушбу кодекснинг283-моддаси 2-қисмида иш берувчиларнинг давлат ижтимоий суғуртаси учун бадал тўламаганликлари суғурта қилинган ходимни давлат ижтимоий суғуртаси маблағлари ҳисобидан таъминланиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди деб қайд этилган.

Бир инсон узоқ йиллар давомида жамиятга у ёки бу соҳада ҳисса қўшиб, виждонан меҳнат қилиб келса-ю, пенсияга чиқиш вақтида унинг унинг ҳуқуқлари бузилса, қанчалик алам қилади.

Юқоридагиларни инобатга олиб, туман адлия бўлими томонидан фуқаро М.Эшниязовнинг манфаатини кўзлаб, Хива туман маъмурий судига ариза киритилиб, суднинг 2020 йил 30 апрелдаги ҳал қилув қарорига биноан Бюджетдан ташқари пенсия жамғармасининг 2019 йил 31 майдаги 514-сонли қарори ҳақиқий эмас деб топилиб, фуқаро Эшниязов Матниёз Бобожановичнинг 1996-2005 йилларда Хива тумани собиқ “Р.Мадаминов” ширкат хўжалиги “Фрунзе” колхозида бухгалтер бўлиб ишлаган давридаги ҳисобланмаган суғурта бадалларини қўшиб, қайта ҳисоблаш мажбуриятини юклатилди.

Эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқи конституциявий ҳуқуқ ҳисобланиб, инсон туғилиши билан унга эга булади.

Уй-жой майдонининг ижтимоий нормаси Ўзбекистон Республикаси Уй-жой кодексининг 42-моддасига асосан, муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондидан турар жойлар фуқароларга уй-жой майдонининг ижтимоий нормасига мувофиқ берилади.

Уй-жой майдонининг ижтимоий нормаси Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари томонидан бир киши ҳисобига ўн олти квадрат метрдан кам бўлмаган умумий майдон ҳажмида, кресло-аравачада ҳаракатланадиган ногиронлар учун эса – йигирма уч квадрат метрдан кам бўлмаган ҳажмда белгиланади.

Эр-хотиндан ташқари турли жинсга мансуб шахслар бир хонага ёки бир хонали квартирага жойлаштирилишига йўл қўймаслик мақсадида муниципал, идоравий уй-жой фонди ва аниқ мақсадли коммунал уй-жой фондидан уй-жой майдонининг ижтимоий нормасидан ортиқча турар жой берилиши мумкин.

Фуқароларнинг айрим тоифаларига уй-жой майдонининг ижтимоий нормасидан ортиқча қўшимча уй-жой майдони бир хона тарзида ёки ўн саккиз квадрат метрли умумий майдон миқдорида берилади. Айрим сурункали касалликларнинг оғир турлари билан касалланган фуқароларга, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги тасдиқлаган рўйхат бўйича, шунингдек бажараётган иш шароитлари ва хусусиятига кўра қўшимча майдон зарур бўлган фуқароларга бундай майдон миқдори кўпайтирилиши мумкин.

Қўшимча уй-жой майдони олиш ҳуқуқига эга бўлган фуқаролар тоифаларининг рўйхати, қўшимча майдонни бериш тартиби ва шартлари қонун ҳужжатлари билан белгиланади.

Кейинги йилларда, афсуски, экстремизм чуқур илдиз отаётган мудҳиш иллат сифатида дунё ҳамжамиятини ташвишга солмоқда. Жаҳоннинг турли бурчакларида экстремистик ўчоқлар ва ташкилотлар пайдо бўлиб, мутаассиб аъзолари томонидан ақл бовар қилмас жиноятлар содир этилмоқда.

Экстремистларнинг асосий мақсади бирор-бир давлатда ижтимоий-сиёсий вазиятни издан чиқариб, амалдаги тузумни ўзгартириш, ҳокимиятни зўравонлик билан эгаллаш, миллий, ирқий, этник ва диний адоват қўзғатиш, маънавиятини емириш, моддий бойликларини талаш, қурол-яроғ ва наркотиклар савдосини кучайтиришдир.

“Экстремизм” тушунчаси Қуръони карим оятлари ва ҳадиси шарифларда қайта-қайта келган “ғулув”, “туғён”, “ҳаддан ошиш” каби сўзлар билан ҳамоҳанг бўлиб, динимиз таълимотида уларнинг барчаси қаттиқ қораланган.

Мамалакатимизда экстремизм қарши курашиш бўйича бир қатор ишлар амалга оширилмоқда.

Жумладан, 2018 йилнинг 30 июлида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан “Экстремизмга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонун имзоланди.

I. Қонуннинг мақсади:

Қонуннинг мақсади экстремизмга қарши курашиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.

II. Қонуннинг мазмун-моҳияти ва аҳамияти:

Қонунда экстремизмнинг олдини олиш чора-тадбирлари сифатида қуйидагилар белгиланди:

экстремистик фаолиятни амалга оширишга йўл қўймаслик тўғрисида расмий огоҳлантириш чиқариш;

юридик шахс томонидан экстремистик фаолият амалга оширилишига йўл қўймаслик тўғрисида тақдимнома киритиш;

экстремистик материалларни олиб кириш, тайёрлаш, сақлаш, тарқатиш ва намойиш этишни тақиқлаш;

экстремизмни молиялаштиришни тақиқлаш;

юридик шахснинг фаолиятини тўхтатиб туриш;

ташкилотни экстремистик ташкилот деб топиш.

Экстремистик фаолият белгиларини ўз ичига олган, тайёрланаётган ғайриқонуний ҳаракатлар тўғрисида етарлича ва аввалдан тасдиқланган маълумотлар мавжуд бўлган ҳамда жавобгарликка тортиш учун асослар мавжуд бўлмаган тақдирда, экстремизмга қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи давлат органининг мансабдор шахси экстремизмнинг юзага келишига йўл қўяётган мансабдор шахсларга ва жисмоний шахсларга
бундай фаолиятга йўл қўймаслик тўғрисида ёзма шаклда
расмий огоҳлантириш чиқаради, огоҳлантиришда уни чиқаришнинг аниқ асослари кўрсатилиши лозим.

Шунингдек, юридик шахслар фаолиятида экстремизм белгилари аниқланса прокурор ёки ваколатли мансабдор шахс қонунбузарликка йўл қўймаслик тўғрисида тақдимнома киритади. Белгиланган муддатда қонунбузарликлар бартараф этилмаса юридик шахснинг фаолияти
суднинг қарори билан олти ойгача бўлган муддатга тўхтатиб турилади ёки Ўзбекистон Республикаси Олий судининг қарори билан тақиқланади.

ЭКСТРЕМИЗМНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ТАЪҚИҚЛАНАДИ!!!

Муайянташкилотни экстремистик ташкилот деб топиш суд тартибида амалга оширилади.

Экстремистик ташкилотларнинг рўйхати Адлия вазирлиги
ва Олий суднинг расмий веб-сайтларида эълон қилинади.

Фуқаролар, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар экстремистик фаолиятни амалга оширганлик учун жавобгарликка тортилади.

Ўзбекистон Республикасидан ташқарида рўйхатга олинган минтақавий, халқаро ёки хорижий ташкилот Олий суд томонидан экстремистик ташкилот деб топилган тақдирда, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида мазкур ташкилотнинг фаолияти тақиқланади ҳамда бу ташкилот тугатилади, унга тегишли бўлган мол-мулк эса мусодара қилинади ҳамда давлат мулкига ўтказилади.

Бир сўз билан айтганда, мазкур қонун мамлакатда экстремизмга қарши курашнинг мустаҳкам ҳуқуқий асосини белгилаб берди, зеро бугунгидаврда ким бўлишимиз ва қандай мавқега эга бўлишимиздан қатъий назар, ҳар биримизнинг вазифамиз экстремизм ва терроризмнинг қабиҳ ва ғаразли жинояткорона мақсад ва моҳиятини ёшларимиз ва бутун халқимиз орасида тинимсиз фош қилиш асосида огоҳликка чақиришдан иборатдир.

Инсоният пайдо бўлибдики у ўз тарихини яратиб келмоқда. Инсоният тарихини биз турли хил қиёслар ва ўхшатшлар билан келтиришимиз мумкин. Жумладан: инсоният тарихини ғоялар тарихи, тараққиёт йўли тарихи, инсоният тафаккури тарихи, инсоният сабр – бардош тарихи каби ва ҳоказо тарзларда ҳамда жихатларда изохлашимиз мумкин. Табиийки уларнинг ҳар бирини алохида алохида ёндашган ҳолда изохлари мавжуд.

Айни вақтда биз инсон сабр – бардоши тарихини таҳлил қиламиз. Инсоният тарихида бугунги кундаги каби эпидемияларни дунё бўйлаб тарқалиш (пандемия) ҳолати дастлабкиси эмаслиги ҳаммамизга аён.

Уларнинг айримларига тўхталиб ўтсак. Жумладан: Қора чечак (кейинчалик чин чечак номи билан аталган) эпидемияси ўта юқумли касаллик бўлиб VIII асрда Ҳиндистонда, X асрда Хитойда, XVIII асрда Англияда тарқалган. Касалланганлар орасида ўлим ҳолати 40% ни ташкил қилган.

1894 йилда аниқланган ўта юқумли карантин касалликларидан яна бири ўлат касаллигиди. Ўлат касаллигининг дастлабкиси 541 – 700 йилларда Мисрда, кейинчалик XIV Шарқий Хитой ва Европада, учинчи оқим XIX асрга оид бўлиб 50 йилдан ортиқ давом қилган. Касалланганлар орасида ўлим ҳолати 95 – 98% ни ташкил қилган.

Вабо касаллиги ўта хавфли юқумли касаллик ҳисобланиб XIX асрда дунё бўйлаб кенг тарқалган. Вабо пандемиясининг биринчи оқими 1816 – 1826 йилларда Хитой ва бутун Жанубий Шарқ давлатларига тарқалган, иккинчи оқими 1829 – 1851 йилларда бутун Европа ва Шимолий Америка ҳудудларига тарқалган, учинчи оқими 1852 – 1860 йилларда, тўртинчиси 1863 – 1875 йилларда бутун Осиё, Европа, Африка ва Шимолий Америка ҳудудларига тарқалган. Касалланганлар орасида ўлим ҳолати 60% ни ташкил қилган.

Терлама (тиф) ўта хавфли инфекцион касалликлар қаторига киради. Дастлаб мил.ав. 430 – 427 йилларда Афина давлатида тарқалган деб ҳисобланади.

Безгак касалллиги асосан иссиқ ҳароратли давлатларда учрайди, ҳамда Америка қитъаларида ҳам учрайди. Ўлим ҳолати келиб чиқиши юқори бўлган касаллик.

Санаб ўтилган барча пандемия ҳолатларида инсониятни карантин қоидаларига қатъий равишда амал қилганлиги унинг ҳозиргача бўлган тараққиётга етиб келишига сабаб бўлди.

Инсоният янги XXI асрга янгидан янги синовларни бошдан кечириш, уларни егиб ўтиш каби мақсадларни олдига қўйган холда қадам қўйди. Жумладан, ушбу синовлар XX асрда бўлгани каби жахон давлатлари ўртасидаги қуролланиш пойгаси каби эмас балки сунъий тартибда инсон томонидан яратилган ёки инсоннинг турли хилдаги илмий изланишлари, тажрибалари натижасининг маҳсули сифатида дунёга келган турли хилдаги вируслар томонидан қўзғатиладиган касалликларга қарши кураш масалалари долзарб бўлиб қолмоқда.

Бу каби вируслар томонидан 2002 йил ноябрда Хитой давлатининг Гуандун провинциясида келиб чиққан SARS эпидемияси, 2003 йилда келиб чиққан Парранда гриппи, 2012 йилдаги MERS синдроми, 2014 йилда келиб чиққан Эбола эпидемияси кабиларни келтириб ўтиш мумкин. 2019 йилнинг декабр ойида Хитойда Коронавирус (Covid-19) илк бора Хубэй вилоятининг Ухан шаҳрида Хуанан номли ҳайвон ва денгиз маҳсулотлари бозорига алоқадор бўлган маҳаллий аҳоли вакилларида намоён бўлган.   

Ушбу вирусларнинг бир – бирига нисбатан хавфлилик даражасини таққослайдиган бўлсак ушбу рақамларга гувоҳ бўламиз. SARS вируси эпидемияси 8000 ҳолатдан 800 таси ўлим билан якунланган бўлса, Парранда гриппи яъни H5N1 вируси натижасида 861 ҳолатнинг 455 таси ўлим билан якунланган, MERS синдроми натижасида 2250 та ҳолатдан 850 таси ўлим билан якунланган, ЭБОЛА вируси эпидемияси тарқалиши натижасида 26593 ҳолатдан 11005 таси ўлим билан якунланганлигини кўришимиз мумкин. Агарда юқумлилик жихатидан SARS вируси 10%ни, Парранда гриппи яъни H5N1 вируси 60%ни, MERS синдроми вируси 35%ни, ЭБОЛА вируси 50%ни ташкил қилса, Covid-19 2,3%ни ташкил қилади.  

Ушбу эпидемиологик жараёнларни кимдир диний жихатларга асосланиб, кимдир илмий жихатларга асосланиб бахо беради. Аммо ушбу каби жараёнларни олдини олиш, ижобий томонлама назорат қилиш фақатгина давлат мажбурлов йўллари, усул ва услублари билан эмас, балки инсонларнинг ўзлари томонидан онгли равишда оддий озодалик, гигиена қоидаларига амал қилишлари, ҳамда белгиланган тартибда карантин қоидаларига амал қилиш орқали олдини олишимиз мумкин.

Азиз замондошим ўзингизни, ота – онангизни, ака – ука ва опа – сингилларингизни, турмуш ўртоғингиз ва фарзандларингизни соғлиги ва саломатлиги сиз ва бизга боғлиқ. Бунинг учун сиздан заруратсиз кўчага чиқмаслик, жамоат жойларига бормаслик, кўчага чиққанингизда тиббиёт ниқобисиз юрмаслик, қўлингизни тез – тез совунлаб ювиб туриш каби оддий элементар одатларни ўзимизга доимий ҳамроҳ қилиб олишимиз зарур.

Ўзингиз, оилангиз, жамият ва давлат учун уйда қолинг.    

Инсоният яратилганидан буён жамият ривожи, мамлакат тараққиётига рахна солиб келаётган иллат коррупция ҳисобланади. Сўзим бошида инсонлар ҳақидаги бир фалсафий фикрга эътиборингизни қаратмоқчиман. Инсон фаришта ва ҳайвонлар орасидаги мавжудот бўлганлиги учун унда меҳр-оқибат, инсоф, адолат, муҳаббат, одамийлик, саховат каби ижобий фазилатлар билан бирга нафс, очкўзлик, ҳирс сингари ҳайвоний иллатлар ҳам учраб туради. Айнан мана шундай инсоний фазилаталардан кўра ҳайвоний иллатлари кучли бўлган одамлар коррупцияга йўл қўяди. Бундай кимсалар жамият учун ниҳоятда хавфлидир. Мамлакатимизда сўнгги йилларда олиб борилаётган ислоҳотлар, коррупцияни йўқотиш учун қилинаётган ишлар бугунги кунда ўзининг ижобий натижаларини кўрсатмоқда. Бироқ, шунга қарамасдан жамиятимизда коррупцион ҳолатлар ҳали-ҳануз афсуски учраб турибди. Тўғри, бу иллатдан қисқа муддатда осонликча қутилиб бўлмайди. Бунинг учун ҳар биримиз коррупцияга қарши тинимсиз кураш олиб боришимиз , қаердаки қонун бузилиш ҳолатларини кўрсак, дарҳол тегишли ташкилотларга мурожаат қилишимиз, ўз ҳақ-ҳуқуқларимизни яхши англашимиз лозим, деб ўйлайман.

         Коррупцияни ҳеч кимга ҳеч қандай фойдаси тегмайдиган ажриққа қиёслаш мумкин. Унинг илдизини ўз вақтида йўқ қилмасак, кундан кунга ривожланиб, ҳамма ёқни эгаллаб бораверади. Коррупцияни йўқотиш учун ҳам унинг илдизига ўз вақтида болта уриш лозим. Шу ўринда коррупциянинг илдизи нима деган савол туғилади. Коррупциянинг асл илдизи                       бу – саводсизлик, ўзига ишонмаслик, ўз ҳақ-ҳуқуқларини яхши англамаслик. Ҳар бир инсон, авваламбор, ўзига ишониши керак. Инсон қачон ўзига ишонади, қачонки унинг билими, саводи бўлса, у бошқалардан нажот кутмайди. Ҳеч кимга ҳеч нарсага қарамасдан ўз мақсади йўлида олға боради. Шу ўринда яна бир фалсафий фикрга эътиборингизни қаратмоқчиман. Ҳар бир инсон олдида ҳар қандай масалада ҳамиша икки йўл туради: бири осон йўл, иккинчиси қийин, машаққатли йўл. Осон йўл доимо инсонларни ўзига чорлаб туради, лекин бу йўлнинг охири вой. Қийин йўлдан юриш эса ҳаммага ҳам ёқавермайди, бироқ бу йўл порлоқ келажак сари етаклайди. Билимсиз, савиясиз, маънавиятсиз, сабрсиз, нафс қулига айланган одамлар осон йўлни танлайди ва ботқоққа ботади. Ўзига ишонган, келажакни кўра оладиган, юксак маънавиятли инсонлар машаққатли йўлни танлайдилар ва бир умрлик ҳаловатга эришадилар. Коррупция ҳам осон йўлни танлаш натижасида юзга келади. Шундай экан, биз ёшларга умри давомида ҳамиша тўгри йўлдан, ҳалол йўлдан юришни ўргатмоғимиз керак, бу ҳар бир фуқаронинг бурчидир, халқпарвар ва меҳнатсеварлик, хақгўйлик тез фурсатларда бойишга ҳаракат қилмасдан қийин лекин ҳақ йўлни танлаш лозим деб ўйлайман. Шунда коррупциянинг бир илдизини йўқотган бўламиз.

         Коррупция ҳақида гап кетар экан раҳбар маънавияти деган тушунчани ҳам назардан четда қолдирмаслигимиз лозим. Бу оддий тушунча эмас, раҳбар маънавияти деганда бирор лавозимдаги шахснинг дунёқараши, хулқ-атвори, унинг ҳаётга бўлган қарашлари, инсоний фазилатлари назарда тутилади. Раҳбар қайси соҳада бўлмасин, ҳалол-ҳаромнинг фарқига борса, ўз вазифасини сидқидилдан бажарса, ўз манфаатидан кўра ўзгалар, айниқса, халқ манфаатларини устун қўйса, ўз вазифасига виждонан ёндашиб, астойдил ишласа, ўша соҳа гуллаб- яшнайверади. Афсуски, айрим раҳбарлар бундай инсоний фазилатлардан йироқ. Нафақат раҳбарлар, балки, ҳар бир шахс ҳар томонлама комил, узоқни кўра оладиган, борига қаноат қиладиган бўлса, у алсо коррупциядек жирканч ишга қўл урмайди.

         Коррупциянинг яна бир илдизи бу – фуқароларимизнинг ўз ҳақ-ҳуқуқларини яхши билмасликларидир. Фуқароларнинг ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятини оширишда юридик соҳанинг аҳамияти катта, албатта. Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, Ўзбекистон Республикаси президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2020-йил 29-апрелда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида юридик таълим ва фанни тубдан такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фамонининг имзоланиши бу борада айни муддао бўлди.

         Хулоса ўрнида айтиш лозимки, коррупцияни йўқ қилиш учун ҳукуматимиз томонидан олиб борилаётган тизимли ишларга ҳар бир фуқаро ўз ҳиссасини қўшиши жоиз. Шундагина фарзандларимизнинг порлоқ келажаги, мамлакатимизнинг ривожи, ҳаётимиз фаровонлигига замин ҳозирлаган бўламиз. Зеро, келажак бугундан бошланади.

Бутун дунё бўйлаб, ҳар йилнинг 1 июнь куни “Халқаро болаларни ҳимоя қилиш куни” сифатида нишонланади. Ушбу байрам кўпчилик давлатларда “Халқаро болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш куни” сифатида ҳам эътироф этилади. “Халқаро болалар куни” учун махсус байроқ ҳам ишлаб чиқилган. Мазкур байроқ ўзининг рамзий маъносига эга. Орқа фондаги яшил ранг юксалиш, беғуборлик, фаровонлик рамзи бўлса, марказдаги Ер шари ва унинг атрофидаги қизил, кўк, сариқ, оқ ва қора ранглар дунёнинг исталган бурчагидаги болалар ирқи, миллатидан қатъий назар тенг эканлигини ифодалайди.

Келажак тарих билан бунёд этилади дейилганидек, ушбу куннинг ҳам ўз тарихи бор. Бу кунни айнан 1 июнь санасида нишонлаш таклифи 1925 йил Женевада илгари сурилган ва 1950 йилдан эса 1 июнь Бирлашган Миллатлар Ташкилоти бутун дунёда Халқаро болаларни ҳимоя қилиш куни сифатида нишонланиб келинади. Мазкур сананинг асосий моҳиятларидан яна бири унинг байроғида ҳам ўз ифодасини топган. Унда ер шари барчамизнинг умумий уйимиз ҳисобланса, атрофидаги болалар эса бахт-саодат учун бирлашганидан далолат беради.

Ёзнинг биринчи куни дунёнинг деярли барча мамлакатларида келажагимиз эгалари учун турли концертлар, кўргазмалар, сайиллар, спорт мусобақалари ўтказилади. Истироҳат боғлари эса болаларнинг табассумлари билан гўёки мўъжизалар дунёсига айланади. Мамлакатимиздаҳамушбу байрам ҳарйилидиллардақувонч ила нишонланади. Сабаби Ўзбекистон – болажон юрт, халқимиз эса азалдан болажон халқ. Мустақилликнинг дастлабки йилларида Ўзбекистон қўшилган илк халқаро шартномалар қаторида, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясидан сўнг айнан Бола ҳуқуқлари тўғрисида конвенция туриши ҳам бунинг яққол исботидир.

Шу куни оғир бемор, даволанишга муҳтож ва ногирон болалар учун хайрия акциялари ва тадбирлар ташкил қилинади. Болаларни ҳимоя қилиш куни байрамининг мақсади кенг жамоатчилик диққатини муаммоли болаларга, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга, ҳимояланган дунёда яшаш имкониятларига, бахтли болаликка эга бўлишларига ва ўз мамлакатининг тўла-тўкис ва хотиржам фуқароси бўлиб ўсишларига қаратишдир.

Халқаро болаларни ҳимоя қилиш куни бутун дунё болалари учун энг беғубор ва қувончли байрам ҳисобланади. Албатта, бола бу дунё, бола бу ҳаёт мазмунининг ажралмас қисмидир. Болалар ўз табассуми орқали инсонлар қалбида ҳаётга, яшашга бўлган қизиқишни уйғотади. Кўзларида эзгулик ва меҳр қалқиб турган болажон мусаффо осмонда эркин парвоз этаётган қалдирғоч мисоли. Бахтимизга болажонларимиз соғ бўлишсин, келажакда жамиятимиз равнақи учун фойдаси тегадиган, билимли, етук фарзандлар бўлиб камолга етишсин.

Хоразм вилоят юридик техникуми

девонхона мудири Ирода Байжанова

Янгиариқ туман “Вакиллар” маҳалласида яшовчи бир гуруҳ фуқароларнинг карантин даврида ун маҳсулотларини топишда қийналаётганлиги, маҳалласига кўчма савдо орқали ун маҳсулотларини етказиб берилишида ёрдам сўраб телефон алоқаси орқали қилинган мурожаатига туман адлия бўлими томонидан алоҳида эътибор қаратилиб, туманнинг “Вакиллар” маҳалласига аҳолининг кундалик эҳтиёжлари учун зарур бўладиган озиқ-овқат маҳсулотлари кўчма савдосини ташкил қилиш орқали муаммони ечими топилди.

Бунда туман ҳокимлиги билан ҳамкорликда шу маҳаллада яшовчи
50 тадан ортиқ оилаларга ун маҳсулотлари билан бир қаторда картошка, пиёз, ўсимлик ёғи ва бошқа озиқ-овқат маҳсулотларининг белгиланган нархлар асосидакўчма савдоси ташкил қилиниши таъминланди.

Карантин даврида туман адлия бўлимига телефон алоқаси ва ижтимоий тармоқлар орқали келиб тушаётган мурожаатларни белгиланган муддатларда кўриб чиқишга ҳамда ижобий ҳал қилишга алоҳида эътибор қаратилган.

Ҳаммамизга маълум, шу йилнинг 19 март куни муҳтарам Президентимизнинг "Короновирус пандемияси ва глобал инқироз ҳолатларининг иқтисодиёт тармоқларига салбий таъсирини юмшатиш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги 5969-сон Фармони кабул қилинди.
Ушбу Фармонга кўра, Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги, Савдо-саноат палатаси уч кун муддатда чекловлар амал қиладиган давр учун енгиб бўлмайдиган кучлар (форс-мажор) ҳолатлари келиб чиққанлиги ҳақида расмий хабарнома эълон қилиши ҳамда хўжалик юритувчи субъектларнинг мурожаатлари асосида бир кунлик муддатда тегишли сертификатлар бериш вазифаси юклатилган.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2005 йил 15 февралдаги 63-сон қарори билан тасдиқланган "Енгиб бўлмайдиган кучлар (форс-мажор) ҳолатларини тасдиқлаш тартиби тўғрисида" Низомга асосан енгиб бўлмайдиган кучлар ҳолатларини тасдиқлаш манфаатдор томоннинг енгиб бўлмайдиган кучлар ҳолатлари кўрсатилган ёзма аризаси асосида Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги томонидан бериш йўли билан амалга оширилади.
Аризага белгиланган тартибда тасдиқланган шартномалар ҳамда шартномага спецификациялар нусҳаси, шартнома бўйича бажарилган мажбуриятлар ҳажмлари тўғрисида маълумотлар, енгиб бўлмайдиган кучлар ҳолатларини тасдиқлаш тўғрисида сертификат олиш учун йиғим тўланганлигини тасдиқловчи тўлов ҳужжати нусҳаси илова қилинади.
Ариза ва илова қилинаётган ҳужжатлар аризачи томонидан бевосита Вазирликка тақдим этилади ёки почта орқали юборилади.
Қандай ҳолатлар енгиб бўлмайдиган кучлар (форс-мажор) ҳолатлар?
Мазкур Низомга мувофиқ, енгиб бўлмайдиган кучлар (форс-мажор) ҳолатлар — бу томонларнинг иродаси ва фаолиятларига боғлиқ бўлмаган табиат ҳодисалари (зилзила, кўчки, бўрон, қурғоқчилик ва бошқалар) ёки ижтимоий-иқтисодий ҳолатлар (уруш ҳолати, қамал, давлат манфаатларини кўзлаб импорт ва экспортни тақиқлаш ва бошқалар) сабабли юзага келган шароитларда томонларга қабул қилинган мажбуриятларни бажариш имконини бермайдиган фавқулодда, олдини олиб бўлмайдиган ва кутилмаган ҳолатлардир.
Қарорга кўра, сертификат ариза берувчига барча ҳужжатлар билан ариза берилган кундан бошлаб йигирма иш куни мобайнида берилади.
Мазкур сертификатда шартнома томонларининг номи, унинг тартиб рақами ва тузилган санаси, енгиб бўлмайдиган кучлар ҳолатлари тавсифи, улар содир бўлган жой, вақт, давр кўрсатилади ва вазирлик муҳри билан тасдиқланади.

Инсонни қийин аҳволга туширадиган, руҳан эзадиган ҳолатлар ичида энг оғири адолатсизлик ҳисобланади. Унинг бир илдизи коррупция билан боғлиқ бўлиб, бу шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқейидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этишида ифодаланади. ХХ асрнинг бошида коррупция дунё ҳамжамиятига йилига 80 млрд АҚШ доллари зарар келтирган бўлса, 2016 йилда дунёда яратилган ялпи ички маҳсулотнинг 2,0 % ни пора ташкил этган. Бу қарийб 1,5-2,0 трлн. АҚШ доллари дегани. БМТ ва Халқаро валюта жамғармасининг маълумотларига кўра, жаҳон иқтисодиёти коррупция туфайли йилига 1.5 – 2.6 триллион доллоргача зарар кўрмоқда. БМТ бош котиби Антониу Гуттеришнинг 2019 йилги сўзлаган нутқида бу рақамларни таъкидлаб, барча давлатлар раҳбарлари ушбу офат билан муросасиз курашишга чақирилди.

Ҳозирги даврда коррупция глобал ҳодиса бўлиб, унга қарши жаҳоннинг барча мамлакатлари курашмоқдалар. Бу иллатга қарши курашда фақат давлат давлат ҳокимияти ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг кучи билангина ютуққа эришиб бўлмайди. Бунда жамоатчилик иштироки ва назорати ОАВ, телевидения радио, интернет имкониятларидан кенг фойдаланиш билан самарага эришиш мумкин.

Бу борада жаҳон тажрибасига эътибор қаратсак, дунёда коррупцияга қарши қарши курашиш тўғрисидаги илк қонунлардан бири Буюк Биританияда 1889 йилда қабул қилинган бўлиб, иллатга қарши курашда ҳамиша жамоатчилик фикри ва унинг назоратига таяниб келинади. Анъанага мувофиқ, халқнинг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданияти, билим савияси жамият билан ҳамоҳанг юксалиб бориши, инсон ҳуқуқлари ҳимояси таъминланиши, лоқайдлик, бефарқлик касалликларидан ҳоли эканлиги, қонун олдида жамият аъзоларининг тенглиги, ҳуқуқ-тарғибот органларида юксак профессионализм кўникмаларига эга бўлиш одатий ҳол ҳисобланади. Масалан, жамиятда салбий иллатлар, жиноятчилик ҳақидаги хабар дарҳол ОАВ орқали аҳолига етказилади, жойларда мавзу муҳокамасига оид дебатлар бошлаб юборилади ва бу иллатга ҳуқуқий баҳо берилгунга қадар жамоатчилик назоратида бўлади. Бундан кўриниб турибдики, очиқлик ва шаффофлик таъминланишида аҳоли ҳамда давлат органлари биргаликда ҳаракат қилади.

Шунингдек, Буюк Британияда икки давлат қўмитаси – коррупцияга қарши ва оммавий соҳа стандартлари қўмиталари профилактика чоралари – таниқли шахслар иштирокида тузилган шартномалар ва уларни молиялаштириш масалалари билан шуғулланади. Мамлакатнинг коррупцияга қарши куршиш учун аниқ стратегияси мавжуд бўлиб ҳалоллик, тўғрилик принципларини жамиятнинг ҳамма соҳаларига сингдиришга эришган. Ана шу принциплар асосида давлат хизматчиларининг Ахлоқ кодекси ҳам тузилган. Таъкидлаш жоизки, рейтинги юқори бўлган деярли барча мамлакатларда давлат хизматлари ходимларининг Ахлоқ кодекси мавжуд.

Канада ҳам халқаро рейтингда бу жиҳатдан юқори ўринлардан бирини эгаллаб келади. Мамлакатда давлат хизмати коррупция ҳолатларидан холидир. Порахўрлик – давлат хоинлигига тенглаштирилган бўлиб, икки тарафга, берувчига ва олувчига бир хил жазо белгиланиб, барча имтиёзлар бекор қилинади ҳамда 14 йилга озодликдан маҳрум қилиниб, кенг жамоатчилик муҳокамасига қўйилади.

Швеция халқаро рейтингда коррупция даражаси паст бўлган барқарор мамлакатдир. Коррупция иллатига қарши курашишда айниқса фуқароларнинг даромадлари ва харажатлари ҳақидаги очиқ маълумотлар мунтазам берилиши муҳим аҳамиятга эга. 1923 йилда ташкил этилган “Порага қарши институт” соҳада маърифий тушунтириш ишларини олиб боради. Швеция прократурасида бор йўғи 7 нафар махсус прокурорлар, шунингдек, 25 нафар махсус политсиячилар коррупцияга қарши шуғулланди. Улар юксак профессионал ва ахлоқий хислатларга эга бўлган ходимлар бўлиб мамлакатнинг барча ҳудуди учун етарли ҳисобланади. Таъкидлаш жоизки, мамлакатда фуқароларнинг ҳуқуқ органлари ҳамда ОАВга ишончи катта.

Сингапурда эса коррупцияга қарши курашнинг ўзига хос усуллари мавжуд. Коррупция ҳолатларини суриштирувчи махсус бюро сиёсий ва функсионал мустақилликка эга бўлиб, давлат ва ҳамда хусусий секторларда коррупция ҳолатлари давлат хизматлари ходимларининг мансабини суиистеъмол қилиш ҳоллари бўйича чора кўриш учун тегишли органларга зудлик билан хабар беради. Жамоатчилик назорати натижасида аниқланган ҳолатлар бўйича очиқлик ва шаффофлик тамойилларига таянган ҳолда фаолият олиб боради. Ушбу иллатнинг келиб чиқиши шарт-шароитларини минималлаштириш ёки бутунлай бартараф этиш чораларини кўради.

Финландия жаҳондаги энг барқарор мамлакатлардан бўлиб, айниқса матбуот эркинлиги рейтингида етакчилик қилиб келмоқда. Жумладан, коррупцияга қарши курашда очиқлик принципи амал қиладиган, жамоатчилик билан фаол ҳамкорликда давлат органлари хизматчилари ва ходимларидан, депутатлардан, президент ҳамда судьялардан дахлсизлик мақоми олиб ташланишига эришилган қонун олдида ҳамма баробар бўлган мамлакат. Бу давлатда ишлар шу даражада мукаммал ташкил этилганки, коррупцияга қарши кураш олиб борадиган махсус органи йўқ, коррупциянинг ўзи ҳам йўқ.

Японияда ҳам қонун чиқарувчи орган сайлов кампанияларини, номзодларнинг молиялаштиришга қаттиқ чекловлар қўяди. Зарур ҳолларда санкциялар қўллайди, кўплаб мамлакатларда бўлгани каби Японияда ҳам кадрлар сиёсати коррупцияга қарши куршнинг бош йўналишларидан ҳисобланади. Давлат хизматчилари кафолатланган иш ҳақи билан таъминлаб қўйилган. Шу боис, сиёсатчи ва хизматчиларнинг ахлоқий қиёфаларига жиддий эътибор берилади. Жамоатчилик назорати вакиллари ОАВ билан яқиндан ҳамкорлик қилади, салбий ҳолатларни зудлик билан жамоатчилик муҳокамасига қўяди.

Фикримизча, ушбу иллатга қарши курашда жамоатчилик назоратининг хорижий тажрибаси таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, авваламбор, бу иллатга қарши куршда фақат давлат органларининг саъй-ҳаракатлари етарлича эмаслиги, давлат ва жамият жамоатчилик назорати вакиллари фаоллигини кучайтиришдан манфаатдорлиги, фуқаролар, ёшлар онгида коррупция иллатига қарши муносабатини шакллантириш, давлат ва ҳокимият органлари фаолиятида очиқлик ҳамда шаффофлик тамойиллари устуворлигига эришиш, аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини янада юксалтириш, ҳуқуқий негилизмни бартараф этишда хорижий мамлакатлар тажрибаларидан келиб чиққан ҳолда, давлат органлари ходимлари ва хизматчилари, шунингдек, ОАВ вакилларининг Ахлоқ кодексини жорий этиш вақти келганини даврни ўзи кўрсатмоқда.

Шу ўринда шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, ўз шахсий манфаатлари қулига айланган, уларни давлат ва жамият манфаатларидан юқори қўйган ходим, шубҳасиз, коррупциянинг осон ўлжасига айланди. Маънавий дунёси чегараланган одамлар эртами-кечми, ахлоқий тубанликка юз тутади. Айнан шундай муҳит коррупциянинг юзага келишига сабаб бўлади.

Мамлакатимизда ушбу соҳада ҳам катта ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Президентимизнинг 2019 йил 27 майдаги “Ўзбекистон Республикасида коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони ижросини таъминлашда тизимли ишлар амалга ошириляпти.

2019-2020 йилларда коррупцияга қарши кураш давлат дастури ижроси бўйича “Йўл харитаси” ишлаб чиқилиб, унга биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари ва сиёсий партияларнинг ролини кучайтириш, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг Ўзбекистон республикаси Олий Мажлиси палаталари олдидаги ҳисобдорлиги тартибини такомиллаштириш каби муҳим вазифалар шулар жумласидандир.

Шунингдек, қарорлар қабул қилиш жараёнида фуқаролар иштирокининг шаффоф ва самарали усулларини жорий этиш вазифалари амалга оширилмоқда. Мазкур фармон билан “Коррупциясиз соҳа” лойиҳасини амалга оширишнинг дастлабки босқичида қурилиш ва таълим соҳалари танланди.

Ушбу фармонга биноан, маъсул давлат органлари ва ташкилотлари билан ҳамкорликда ОАВ ва интернет ресурсларида, шу жумладан, чет эл ОАВ да кенг кўламдаги ахборот-тарғибот ишларини ташкил этиш уларда таниқли олимлар, давлат органлари вакиллари ҳамда жамоатчилик вакилларининг чиқишларини назарда тутиб, коррупцияга қарши курашиш масалалари бўйича брифинглар, интернет-конференциялар, телевизион кўрсатувлар, радио эшиттиришларда иштироки таъминланмоқда. Мамлакатимизда коррупцияга қарши курашда изчиллик билан амалга оширилаётган дастурий тадбирлар жамиятимизни ушбу иллатдан соқит қилишга қатъий киришилганлигининг тасдиғидир.

Коррупция қонун устуворлигига, демократия ва инсон ҳуқуқларига, самарали давлат бошқарувига таҳдид солади, тенглик ва ижтимоий адолат принципларини бузади, демократик инситутлар фаолияти ва жамиятнинг ахлоқий нормаларини издан чиқаради. Коррупция ва порахўрлик давлатни ич-ичидан емиради.
Барчамизга маълумки сўнги пайтларда коррупция кенг илдиз отиб бораётган салбий иллатлардан биридир. Коррупция – мансаб мавқеидан шахсий мақсадларда фойдаланиш билан боғлиқ бўлган жиноят. Коррупция фаолияти хуфёна иқтисодиётнинг асосий турларидан бири ҳисобланади.
Ҳозирги кунда мамлакатимизда коррупцияга қарши куршиш соҳасида муҳим ташкилий-ҳуқуқий ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бир қатор, фармон ва қарорлар қабул қилинган. Коррупцияга қарши курашиш бўйича давлат дастурлари ишлаб чиқилмоқда. Мисол қилиб ўтсак Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2019 йил 27 май куни Ўзбекистонда Коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш тўғрисидаги фармонни имзолади.
Ҳужжат коррупцияга қарши курашиш тизимини самарадорлигини ошириш, энг юқори даражадаги қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш мамлакатнинг Халқаро майдондаги  ижобий обрў эътиборини оширишга қаратилган.
Фармон билан 2019-2020 йилларда “Коррупцияга қарши курашиш давлат дастури” қабул қилинди. Ушу дастурга асосан Қорақалпоғистон Республикаси Жуқорғи Кенгеси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар Халқ депутатлари Кенгашлари, туман ва шаҳар Халқ депутатлари Кенгашлари таркибида коррипсияга қарши курашиш камиссиялари ташкил этилиши тавсия қилинди. Улар зиммасига:
•  Жойларда коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги ишлар ҳолатини комплекс ўрнатиш;
•  Жойларда коррупция кўринишлари намоён бўлишига олиб келадиган тизимли муаммолар ва коррупциянинг ҳолати тўғрисида Ўзбекистон Олий Мажлиси палаталарининг коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари бўйича қўмиталарга ушбу соҳадаги фаолиятни такомиллаштириш юзасидан таклифлар киритилган ҳолда мунтазам равишда ахборот бериб бориш функциялари юкланди;
Бу Коррупцияга қарши курашиш бўйича чора-тадбирлар кучайтирилиб борилаётганидан далолат беради.
Ўзбекистон Республикасида Коррупцияга қарши курашиш тўғрисидаги қонунда турли соҳаларда коррупцияни олдини олиш  чора-тадбирлар белгиланган:
•  Давлат бошқаруви соҳасида коррупцнянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар;
•  Ижтимоий иқтисодий ривожланиш ва тадбиркорлик соҳасида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар;
•  Манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш ва уни бартараф этишга доир чора-тадбирлар;
•  Маъмурий тартиб-таомиллар соҳасида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар;
•  Давлат харидларини  амалга ошириш соҳасида корупсияни олдини олишга чора-тадбирлар;
•  Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг ва улар лойиҳаларининг коррупцияга қарши экспертизаси;
Давлат органлари фаолиятининг очиқлигини ва уларнинг ҳисобдорлигини таминлаш, давлат бошқаруви тизиминини самарадорлигини ошириш, давлат органларининг, улар мансабдор шахсларнинг ва бошқа ҳодимларининг ўз зиммасига юклатилган вазифаларни бажариши юзасидан масъулятини кучайтириш.
Бу чора-тадбирлар мамлакатимизда коррупцияни таг-томири билан суғуриб ташлаш учун амалга оширилмоқда. Бунга қўшимча равишда коррупция жиноятини  яъни пора олиш-беришда воситачилик қилган шахсларга нисбатан қўлланиладиган жазо чоралари ҳам кучайтирилмоқда.
Хусусан пора олиш жиноятини содир этган шахсга нисбатан энг кам ойлик иш ҳақини эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки муайян ҳуқуқдан маҳрум этган ҳолда икки йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёҳуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Пора олиш кўп миқдорда ёки тамагирлик йўли билан содир этилган бўлса беш йилдан онг беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.(Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодески 210-моддаси).
Пора бериш жиноятини содир этган шахсга нисбатан эса энг кам ойлик иш ҳақини эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима  ёки икки йилдан беш йилгача озодликни чеклаш ёҳуд беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Бу жиноятни такроран ёки кўп миқдорда содир этиган бўлса беш йилдан онг йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.  Шунингдек пора олиш ёки пора беришда воситачилик қилган шахсларга нисбатан ҳам жазо чоралари белгиланган.
Дарҳақиқат бу чора-тадбирлар ўзини оқламоқда, чунки мамалакатимизда порахўрлик жиноятини содир этганлар сони камайиб бормоқда. Бу ҳар томонлама чуқур ўйланган ва тўғри сиёсат олиб борилётганидан далолат беради.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев коррупцияга қарши курашиш бутун жамият иши эканлигини таъкидлаган ҳолда қуйидагича эътироф этилган: “Коррупцияга қарши курашишда аҳолининг барча қатламлари энг яхши мутахассислар жалб қилинмас экан, жамиятимизнинг барча аъзолари табир жоиз бўлса  “Ҳалоллик вакцинаси” билан эмланмас экан, ўз олдимизга қўйган  юксак марраларга эриша олмаймиз”.